Γράφει ο Δημήτρης Στεργίου
Γεωοικονομικός Αναλυτής - Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ι.Δ.Ι.Σ) του Παντείου Πανεπιστημίου
«Συγνώμη, αλλά θα ανοίξουμε τις πόρτες και θα πούμε ‘αντίο’ στους πρόσφυγες». Με την απειλή αυτή, ο πρόεδρος της γείτονος εξέφρασε την αγανάκτηση του ισχυριζόμενος ότι η Ευρώπη δεν κάνει αρκετά για να βοηθήσει την Τουρκία να ανταποκριθεί στην προφανή μεταναστευτική και προσφυγική κρίση. Μία κρίση η οποία έχει οδηγήσει από την αρχή του έτους 100.000 πρόσφυγες στον παράνομο διάπλου της Μεσογείου, εκ των οποίων 413 έχουν χαθεί στην προσπάθεια.
Σύμφωνα με το International Institute of Strategic Studies (IISS), ένα βρετανικό think tank, το πολιτικό κίνητρο για την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην αντιμετώπιση της κρίσης ήταν η πρόθεση της Γερμανίδας Καγκελαρίου κ. Merkel να βοηθήσει την Ελλάδα και την Τουρκία να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη επίσκεψη της (Φεβρουάριος 2016, η δεύτερη μέσα σε τρεις μήνες) στην Τουρκία . Διπλωματικές ενέργειες και πιέσεις κυρίως της Τουρκίας και της Γερμανίας οδήγησαν στις 11 Φεβρουαρίου 2016, τους 28 υπουργούς άμυνας του ΝΑΤΟ να συμφωνήσουν στην αποστολή της Standing Maritime Group 2 (SMG2) η οποία εδρεύει στην Κύπρο, στο Ανατολικό Αιγαίο.
Η Αποστολή
Τα κύρια σημεία της σχετικής ανακοίνωσης του ΓΓ του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg, που αφορούν στην επιχείρηση την οποία θα διεξάγει η SMG2 είναι:
- Στόχος της είναι “η συμμετοχή στις διεθνείς προσπάθειες στον τερματισμό της παράνομης διακίνησης ανθρώπων και της παράνομης μετανάστευσης στο Αιγαίο».
- Θα αναπτυχθεί με σκοπό : α. την εκτέλεση αναγνώρισης, παρατήρησης και παρακολούθησης (reconnaissance, monitoring and surveillance) της παράνομης διέλευσης στο Αιγαίο πέλαγος σε συνεργασία με τις σχετικές αρχές και β. την αποκατάσταση απευθείας συνδέσμου, με την ευρωπαϊκή υπηρεσία διαχείρισης συνόρων Frontex.
- Το ΝΑΤΟ θα συνεισφέρει με κρίσιμες πληροφορίες και παρακολούθηση προκειμένου να παρέξει αρωγή στην αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης ανθρώπων και των εγκληματικών δικτύων.
- Ως μέρος της συμφωνίας οι Ελληνικές και οι Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν θα επιχειρήσουν στα εθνικά χωρικά ύδατα και στον εναέριο χώρο της Τουρκίας και της Ελλάδας αντίστοιχα.
- Θα υπάρξει συνεργασία με τις εθνικές ακτοφυλακές.
- Η επιχείρηση δεν αφορά «στο σταμάτημα ή την απώθηση των πλοιαρίων των προσφύγων».
Οι Υβριδικές Απειλές απαιτούν Υβριδική Στρατηγική από τη Συμμαχία.
Η Γερμανική διπλωματία υποστηρίζει όμως ότι πρόκειται ουσιαστικά για την απόκτηση «καθαρής εικόνας για τα τεκταινόμενα στα παράλια της Τουρκίας» και προκειμένου να ελεγχθούν οι αιτιάσεις για έμμεση ωφέλεια των τοπικών τουρκικών αρχών από την δραστηριότητα των δικτύων.
Αναφορικά με την επαναπροώθηση των διασωθέντων από την SMG2, στην αρχική του δήλωση ο ΓΓ του ΝΑΤΟ απέφυγε να τοποθετηθεί, όμως πληροφορίες θέλουν την Τουρκία να έχει αποδεχτεί την επιστροφή στα παράλια της. Σύμφωνα με τον σχετικό Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου (Άρθρο 10) οι διασωθέντες πρέπει να αποβιβάζονται σε «ασφαλές μέρος». Η Τουρκία σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία δεν έχει ακόμα χαρακτηριστεί ως «ασφαλής χώρα προέλευσης», παρά τη σχετική πρόταση Ευρωπαϊκού Κανονισμού η οποία όμως δεν έχει ψηφιστεί. Επ’αυτού η Γερμανίδα Υπουργός Άμυνας κ. Ursula von der Leyen, καθώς και πολιτικοί παράγοντες στο Βερολίνο υποστηρίζουν ότι η Τουρκία θεωρείται «ασφαλής χώρα» και ως εκ τούτου θα πρέπει να επιτραπεί στα πλοία της Συμμαχίας να επαναπροωθούν τους πρόσφυγες στα παράλια της. Αντίθετα η εκπρόσωπος της Frontex, Ewa Moncure δήλωσε ότι η Frontex ποτέ δεν έχει επιβιβάσει πρόσφυγες στην Τουρκία και ότι προς το παρόν δεν τίθεται τέτοιο θέμα .
Το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ ορίζει ότι προκειμένω η Συμμαχία να εξασφαλίσει την ασφάλεια του εδάφους και των πληθυσμών των μελών της, οφείλει να εκπληρώσει 3 βασικούς κεντρικούς σκοπούς: α. Συλλογική Άμυνα η οποία αφορά στο Άρθρο 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον β. Διαχείριση Κρίσεων η οποία αφορά σε περιόδους πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από συγκρούσεις και γ. Συνεργατική Ασφάλεια η οποία αφορά έλεγχο εξοπλισμών, αφοπλισμό και αποδοχή νέων μελών στη Συμμαχία. Σε όλο το κείμενο σε ένα μόνο σημείο (Παρ. 11) αναφέρεται η παράνομη διακίνηση προσώπων, εμμέσως ως απειλή για τη Συμμαχία. Κατόπιν των παραπάνω, η συγκεκριμένη επιχείρηση στην οποία θα εμπλακεί για πρώτη φορά στην ιστορία της, μόνο αόριστα και γενικά θα μπορούσε να ενταχθεί στο ισχύων αυτό δόγμα.
Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο
Ο ισχυρισμός ότι δεν υφίστανται θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο και ότι εάν ακόμα αυτά υφίστανται δεν δύναται να «φυλαχτούν» είναι αφενός μεν ανυπόστατος αφετέρου δε ζημιογόνος για τη διεθνή θέση της Ελλάδος. Η θέση του ΥΠΕΞ είναι σαφής και βασίζεται στο άρθρο 15 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και σε μία σειρά Συνθηκών και Πρωτοκόλλων. Η μη ύπαρξη θαλασσίων συνόρων στο Αιγαίο αποτελεί θέση της Τουρκίας. Σύμφωνα με το ν. 3922/2011 (ΦΕΚ Α 35/2011) αποστολή του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής (ΛΣ-ΕΛΑΚΤ) είναι μεταξύ άλλων «η λήψη μέτρων για την παρακολούθηση, την άσκηση αστυνόμευσης και τον έλεγχο των θαλάσσιων συνόρων» η οποία περιλαμβάνει « α. Την οργάνωση μέτρων αστυνόμευσης και ελέγχου των θαλάσσιων συνόρων για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και τη συνεργασία με άλλες αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες της χώρας για το σκοπό αυτόν και β. Τη συμμετοχή και τη συνεργασία με αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τρίτων χωρών και διεθνών οργανισμών για το σχεδιασμό και την υλοποίηση κοινών επιχειρησιακών δράσεων, αναφορικά με την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και την προστασία των θαλάσσιων συνόρων της χώρας». Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαχωριστεί η «φύλαξη» η οποία αναφέρεται κυρίως σε χερσαία σύνορα και ο «έλεγχος» ο οποίος ασκείται στην περίπτωση των θαλασσίων συνόρων. Εξάλλου και η Frontex έχει συγκροτηθεί ως υπηρεσία «διαχείρισης» (management) των συνόρων. Επομένως στην ελληνική νομοθεσία γίνεται ρητά η ανάθεση της υποχρέωσης του ελέγχου των θαλασσίων συνόρων.
Στις 18 Οκτωβρίου 2013 η Ιταλία ανταποκρινόμενη στο δράμα το οποίο είχε αρχίσει να εξελίσσεται στα θαλάσσια σύνορα της στην κεντρική Μεσόγειο ξεκίνησε την ‘’Mare Nosrtum”, μία επιχείρηση αμιγώς του ιταλικού πολεμικού ναυτικού και η οποία ανεστάλει τον Οκτώβριο του 2014. Με προϋπολογισμό 12 εκατομμύρια ευρώ το μήνα, στους 12 μήνες ανάπτυξης τους τα μέσα του ιταλικού ΠΝ κατάφεραν να διασώσουν περισσότερες από 130.000 ζωές , αλλά παρόλα αυτά δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τον χαμό 3.300 ναυαγών. Από την 1 Νοεμβρίου 2014 βρίσκεται σε εξέλιξη η επιχείρηση της Frontex “Triton” για την προστασία των ευρωπαϊκών θαλασσίων συνόλων στην κεντρική Μεσόγειο. Την διοίκηση της “Triton” έχει το πολεμικό ναυτικό της οποίας ο αρχικός προϋπολογισμός των 2,9 εκατομμυρίων ευρώ το μήνα τριπλασιάστηκε. Για τη συγκεκριμένη επιχείρηση μάλιστα η Καγκελάριος της Γερμανίας κ. Μέρκελ, είχε δηλώσει ότι « Για τη Γερμανία μπορώ να προσθέσω : Εάν αποδειχτεί ότι τα χρήματα δεν επαρκούν, θα χρειαστεί να το ξανασυζητήσουμε. Σε αυτή την περίπτωση τα χρήματα δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο (!)» Στις 22 Ιουνίου 2015 ξεκίνησε η στρατιωτική επιχείρηση της ΕΕ EUNAVFOR MED (Επιχείρηση SOPHIA) στη Νότια Κεντρική Μεσόγειο με σκοπό «την ανάληψη συστηματικών προσπαθειών για την ταυτοποίηση, κατάληψη και εξουδετέρωση πλοίων και άλλων μέσων χρησιμοποιούμενων ή ύποπτων για μελλοντική χρησιμοποίηση από διακινητές και λαθρέμπορους» προκειμένου να συμβάλει: «α. στην ανατροπή του επιχειρηματικού μοντέλου των δικτυών των διακινητών (human smuggling and trafficking) και β. στην μείωση της περαιτέρω απώλειας ζωών στη θάλασσα». Στη συγκεκριμένη επιχείρηση συμμετέχει και η Ελλάδα με ένα Α/Φ Διοικήσεως και Ελέγχου Εmbraer EMB-145H. Σύμφωνα όμως με ο πρακτορείο Deutsche Welle, η σχεδιαζόμενη επιχείρηση στο Αιγαίο δεν θα είναι παρόμοια με την επιχείρηση «SOPHIA». Την παρούσα χρονική περίοδο, η Frontex στο πλαίσιο της επιχείρησης Poseidon Rapid Intervention έχει αναπτυγμένα στο Αιγαίο 775 αξιωματούχους και βοηθητικό προσωπικό καθώς και 15 σκάφη.
Διαπιστώσεις
Το πλέον σημαντικό στοιχείο μίας στρατιωτικής επιχείρησης είναι η ξεκάθαρη διατύπωση του σκοπού της καθώς και των αποστολών των συμμετεχόντων τμημάτων. Ιδιαίτερα όταν αυτή είναι μη-πολεμική και τύπος που αναλαμβάνεται για πρώτη φορά από την εμπλεκόμενη δύναμη, οι απολύτως ξεκάθαροι κανόνες εμπλοκής είναι ζωτικής σημασίας.
Το στοιχείο το οποίο ο ΓΓ του ΝΑΤΟ στη διατύπωση της αποστολής ανέφερε ξεκάθαρα είναι το τι δεν είναι (σταμάτημα ή απώθηση των πλοιαρίων των προσφύγων). Κατ’ ουσίαν εντασσόμενη στην αποστολή της Συμμαχίας κατά των εγκληματικών δικτύων, αποτελεί μία «ελαφριά» επιχείρηση παρατήρησης και παροχής πληροφοριών.
Ο Ανώτατος Διοικητής των ΝΑΤΟικών δυνάμεων στην Ευρώπη Πτέραρχος Breedlove δήλωσε ότι το επιτελείο του προσπαθεί να προσδιορίσει τους κανόνες εμπλοκής της επιχείρησης και πως θα γίνει ο χειρισμός των πλοιαρίων των προσφύγων τα οποία θα αναχαιτιστούν: « Η αποστολή κυριολεκτικά διατυπώθηκε μέσα σε 20 ώρες και ανέλαβα τώρα να επιστρέψω και να προσδιορίσω την αποστολή. Είχαμε πολύ ταχεία λήψη αποφάσεων και τώρα θα πρέπει να πάμε στο πεδία και να ενεργήσουμε στρατιωτικά»[10]. Η έναρξη μίας στρατιωτικής επιχείρησης για κέρδος χρόνου, χωρίς να έχει διατυπωθεί σαφώς η αποστολή και τα επιμέρους έργα είναι δυνατή, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση η λεπτομερής σχεδίαση είναι απολύτως απαραίτητη, πριν την ουσιαστική εμπλοκή της δύναμης.
Σε τακτικό επίπεδο τι ακριβώς μπορούν να προσφέρουν τα μέσα του ΝΑΤΟ; Έχουν εκφραστεί φόβοι ότι θα χρησιμοποιηθεί «σφύρα για να σπάσει καρύδι». Η SMG2 αυτή τη στιγμή (3 Μαρτίου 2016) αποτελείται από 3 φρεγάτες και ένα πλοίο διοικήσεως. Για την αναγνώριση, παρατήρηση και παρακολούθηση φουσκωτών λέμβων, κεκαλυμμένων διακινητών και εξαθλιωμένων προσφύγων απαιτούνται ισχυρά ατομικά κιάλια, εναέρια παρατήρηση και καταγραφή, δυνατότητες για τις οποίες τα συγκεκριμένα πλοία είναι κατά πολύ ‘overqualified’!
Σε πολιτικό επίπεδο και σε επίπεδο διεθνών σχέσεων, η παρουσία δυνάμεως του ΝΑΤΟ σε μία περιοχή τόσο διπλωματικά φορτισμένη συνιστά σημαντικότατη δήλωση. Το ΝΑΤΟ προσεκλήθη να καλύψει μία αδυναμία της ΕΕ. Η συνεργασία των 2 αυτών υπερεθνικών οργανισμών με την αλληλοδιάθεση μέσων και προσωπικού κάθε άλλο παρά μη θεμιτή είναι, όπως άλλωστε ορίζουν μία σειρά συνθήκες και συμφωνίες (π.χ αποστολές Petersberg, Συνθήκη της Λισσαβόνας).
Όμως στην προκείμενη περίπτωση αφενός μεν η ΕΕ δεν έχει εμπλακεί (ακόμα) στη σχεδίαση, εκτέλεση και διοίκηση των επιχειρήσεων, αφετέρου δε η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αποτελεί ζήτημα το οποίο αφορά στο πυρήνα του ευρωπαϊκού σχεδιασμού. Εύλογο επίσης το ερώτημα γιατί δεν ενεπλάκει (ακόμα) η Στρατιωτική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUMC) στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Της EUMC προΐσταται μάλιστα διακεκριμένος Έλληνας Στρατηγός με πλούσια εμπειρία στη διακλαδική σχεδίαση και σε μη-πολεμικές στρατιωτικές επιχειρήσεις (military operations other than war). Επιπρόσθετα και κατ ‘ουσίαν, η συμμαχική δύναμη είναι προς το παρόν μία Ελληνική, μία Τουρκική και μία Καναδική Φρεγάτες, υπό τη διοίκηση ενός Γερμανικού πλοίου διοικήσεως. Συνεπώς ο μόνος τρόπος να συνεργαστούν το Ελληνικό και το Τουρκικό πολεμικό ναυτικό είναι υπό γερμανική διοίκηση και έλεγχο από το ΝΑΤΟ; Αποτελεί μήπως επίσης έναν απόλυτα ομαλό και κοινά αποδεκτό τρόπος για να αποκτήσουν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ρόλο στην μεταναστευτική κρίση στο Αιγαίο;
Έτερος προβληματισμός είναι η αντίδραση των διακινητών και των προσφύγων. Για τη σύλληψη, κράτηση και παραπομπή στη δικαιοσύνη των πρώτων θα πρέπει το νομικό πλαίσιο να είναι απολύτως ξεκάθαρο στους διοικητές της ΝΑΤΟικής δύναμης, δεδομένου ότι αυτοί είναι μέλη ενόπλων δυνάμεων και όχι των σωμάτων ασφαλείας. Οι πρόσφυγες από την άλλη, έχοντας υποστεί ήδη την μέγιστη ταλαιπωρία και εκμετάλλευση (καταβάλλοντας χιλιάδες ευρώ στα δίκτυα των διακινητών), σε περίπτωση κατά την οποία αντιληφθούν ότι θα οδηγηθούν πίσω στα τουρκικά παράλια, πιθανότατα θα αντιδράσουν ανθρώπινα αντιστεκόμενοι σθεναρά.
Η Ελλάδα διαθέτει ένα σημαντικότατο επιχειρησιακό εργαλείο, το οποίο εφόσον αξιοποιηθεί σωστά θα μπορέσει να προσφέρει τα μέγιστα στον εθνικό σκοπό. Το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ σύμφωνα με τον ν. 3922/2011 (Άρθρο 4) αποτελεί «ένοπλο Σώμα ασφαλείας, στρατιωτικώς οργανωμένο, το ένστολο προσωπικό του οποίου έχει την ιδιότητα του στρατιωτικού σύμφωνα με το Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα (Σ.Π.Κ.)». Το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ θα πρέπει να συμμετάσχει ενεργά σε όλες τις φάσεις της αποστολής, όπως άλλωστε έχει προβλεφτεί και από την δήλωση της αποστολής από τον ΓΓ του ΝΑΤΟ.
Η αντιμετώπιση των παράνομων προσφυγικών ροών αποτελεί μία ιδιαίτερα πολυδιάστατη, «υβριδική» πρόκληση ή οποία απαιτεί αντίστοιχη αντιμετώπιση. Ο συνδυασμός στρατιωτικών, πολιτικών και οικονομικών μέσων κατάλληλα προσαρμοσμένων στην ιδιαιτερότητα της κάθε περίπτωσης μπορεί να δώσει σταδιακά σημαντικά αποτελέσματα.
Η Ισπανία αντιμετώπισε το πρόβλημα (σημαντικά μικρότερο αφού στην κορύφωση του το 2007 δέχτηκε στις Κανάριες Νήσους «μόλις» 32.000 μετανάστες) με συνεργασία και χρηματοδότηση των παράκτιων κρατών της Αφρικής (Μαρόκο, Μαυριτανία και Σενεγάλη), με παρουσία ισπανικής συνοριακής αστυνομίας στο Αφρικανικό έδαφος αλλά και με ψηλούς φράχτες και κλειστά κέντρα «φιλοξενίας» στους ισπανικούς θύλακες στην Ceuta και στη Malilla στην περιοχή του Γιβραλτάρ. Άλλο παράδειγμα αποτελεί το «οχυρό» Μάλτα, όπου ακόμα και όταν γίνεται διάσωση από Μαλτέζικο πλοίο, οι διασωθέντες οδηγούνται στην Ιταλία. Στην πρόσφατη σύσκεψη ΕΕ- Αφρικής, αποφασίστηκε ότι αφρικανικές χώρες οι οποίες θα συλλαμβάνουν διακινητές, ή θα δέχονται πίσω πρόσφυγες στους οποίους δεν έγινε δεκτή η αίτηση ασύλου τους, θα λαμβάνουν από την ΕΕ 1,8 δις ευρώ, πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές και visas για τους πολίτες τους.
Συμπερασματικά, η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Ανατολικό Αιγαίο αποτελεί ειλημμένη πολιτική απόφαση στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις συμπεριλαμβανομένου και του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ μέσω της ενεργής τους συμμετοχής στη σχεδίαση και διεξαγωγή της συγκεκριμένης επιχείρησης, οφείλουν και δύνανται να διασφαλίσουν τα μέγιστα δυνατά συγκριτικά πλεονεκτήματα για το Ελληνικό Κράτος σε τακτικό, επιχειρησιακό και στρατηγικό επίπεδο.
πηγή
Δημοσίευση σχολίου